Τον Φεβρουάριο του 1912 οι Παναγιώτης Αντωνόπουλος, Μιχαήλ Σπιθογιάνης , Ηλίας Ασπιώτης και Δημήτριος Χούμης οργάνωσαν με απόλυτη μυστικότητα Εθελοντικό Απελευθερωτικό Σώμα στα Καρδάμυλα, αποτελούμενο αρχικά από 32 Καρδαμυλίτες αγωνιστές.
Τον Σεπτέμβριο του 1912 με πρωτοβουλία των Καρδαμυλιτών Παναγιώτη Αντωνόπουλου ( δημοδιδάσκαλου ) , Μιχαήλ Ζολώτα (δικηγόρου), Ηλία Ασπιώτη (ιατρού) και του Χιώτη Μιλτιάδη Βιτιάδη, ο οποίος συγκέντρωσε σημαντικό χρηματικό ποσό από Χιώτες πατριώτες στο Λονδίνο , ιδρύθηκε Επιτροπή στην Αθήνα , με στόχο την οργάνωση του απελευθερωτικού Αγώνα στη Χίο και την προβολή στο εξωτερικό του «Αιγαιοπελαγητικού Ζητήματος» με την διαφώτιση της κοινής γνώμης για την Ελληνικότητα των νησιών του Αιγαίου. Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1912, ο Παναγιώτης Αντωνόπουλος, με την μεσολάβηση του Εμμανουήλ Μπενάκη , μετέβη στο Υπουργείο Στρατιωτικών για να συναντηθεί με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και να τον ενημερώσει για τις δραστηριότητες της Επιτροπής ενόψει της προετοιμασίας για την κήρυξη του πολέμου κατά της Τουρκίας . Το βράδυ της ιδίας ημέρας η Επιτροπή συνάντησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο σπίτι του Εμμανουήλ Μπενάκη και αμέσως μετά ο Ασπιώτης και ο Ζολώτας αναχώρησαν για την Χίο, προκειμένου να επισπεύσουν την διοργάνωση του αγώνα μαζί με τον Γ. Αντωνόπουλο.
Τον Οκτώβριο του 1912 , με το ξεκίνημα του Α΄. Βαλκανικού πολέμου το Εθελοντικό Σώμα των Καρδαμύλων, ήδη αποτελείτο από 200 εκπαιδευμένους άνδρες, και παράλληλα είχε προχωρήσει η διοργάνωση απελευθερωτικών ομάδων στις Αμάδες (35 άνδρες) στα Καμπιά (20 άνδρες ) και στην Βολισσό (160 άνδρες).
Τον Νοέμβριο του 1912, μετά από την επιτυχή προέλαση στον κορμό της Ελλάδας, ο Ελληνικός στόλος κατευθύνεται προς τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου. Το πρωί της 11 Νοεμβρίου 1912 τα Ελληνικά μεταγωγικά πλοία περνούν έξω από τα Καρδάμυλα κατευθυνόμενα προς την πόλη της Χίου.
Οι Καρδαμυλίτες καταλαμβάνουν το Τουρκικό Διοικητήριο (1)* στην παραλία , καταργούν τις Τουρκικές αρχές και υψώνουν την πρώτη Ελληνική σημαία στη Χίο, πριν ακόμα ο Ελληνικός στόλος φτάσει στο Κοντάρι. Η πρώτη Ελληνική σημαία που υψώθηκε στο Φρουραρχείο Χίου φτιάχτηκε από την Καρδαμυλίτισσα Ευγενία Μαδιά και φυλάσσεται στην Βιβλιοθήκη Κοραή.
Στις 16 Νοεμβρίου του 1912 διεξάγεται η αμυντική μάχη της Γριάς, κατά την οποία το Εθελοντικό Σώμα των Καρδαμύλων αποκρούει την Τουρκική επίθεση που είχε σαν σκοπό την κατάληψη του λιμανιού των Καρδαμύλων και τον εφοδιασμό των Τούρκων από τη Σμύρνη. Οι Τούρκοι παραμένουν εγκλωβισμένοι στο Πυτιός , και μετά από ένα μήνα, το Εθελοντικό σώμα μαζί με τμήμα οπλιτών υπό την αρχηγία του ανθυπασπιστή του Ελληνικού Στρατού Ιωάννη Σταρίδα , επιτίθεται και νικά τους Τούρκους στην μάχη του Καρφωτού στις 20 Δεκεμβρίου 1912, οπότε καταρρέει και το τελευταίο τους προπύργιο στη Χίο.
Η Ελληνική στρατιωτική δύναμη στη μάχη του Καρφωτού αποτελείτο από 200 Καρδαμυλίτες εθελοντές και 53 στρατιώτες και λοιπούς εθελοντές ενώ οι Τουρκική δύναμη αποτελείτο από 760 άνδρες(2)*.
Σημαντική ήταν η προσφορά των Καρδαμυλίτικων εμπορικών πλοίων στον απελευθερωτικό Αγώνα. Το ατμόπλοιο ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ του Ι. Καρρά εισήλθε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης της επομένη της απελευθέρωσης της πόλης 27-10-1912 κουβαλώντας εφόδια για το Στρατό και μετέφερε το Γενικό Επιτελείο Στρατού , το 1ο τάγμα Συντάγματος και τον λόχο Ευζώνων στις 25-12-1912. Στην απόβαση στον όρμο Βικίου (18-12-1912) έλαβαν μέρος τα πλοία των Μάρκου Γλύπτη, Δημητρίου Κουτρή , Μιχαήλ Σαμωνά, Στέφ. Σβώκου και Στεφ. Σκαρβέλη.
Για τους αγώνες των Καρδαμυλιτών το 1912, ο Ελευθέριος Βενιζέλος είπε: « … όταν έστελνα τον στρατό μας να ελευθερώσει την Χίο , εγνώριζα ότι τον περιμένει η δύναμις των ενόπλων Καρδαμυλιτών που θα ήτο η εμπροσθοφυλακή του. Να είστε υπερήφανοι δι΄ όσα προσφέρατε κατά τους απελευθερωτικούς αγώνες του νησιού σας».
Επίσης στην ομιλία του κατά την επίσκεψή του στα Καρδάμυλα στις 9 Μαίου 1934 ,ο Ελευθέριος Βενιζέλος χαρακτήρισε τα Καρδάμυλα ως … « την πατρίδα εκείνων που τόσο πολύ με συνεκίνησαν στα πρώτα βήματά μου δια την απελευθέρωση αυτού του τόπου».
- Το Τουρκικό Διοικητήριο ήταν στο παλαιό Τελωνείο που χρησιμοποιείται τώρα από την Πυροσβεστική Υπηρεσία στην παραλία Μαρμάρου.
- Λεπτομερής περιγραφή των μαχών στο βιβλίο του υποστράτηγου Π. Καρακασσώνη «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ 1912» εκδ.1928.
ΒΑΣΙΚΗ ΠΗΓΗ:
Το βιβλίο – ερευνητική εργασία του ΑΓΓ. ΑΓΓΕΛΙΔΑΚΗ: «ΟΙ ΚΑΡΔΑΜΥΛΙΤΕΣ ΤΟΥ 12».